Từ khi ChatGPT tạo nên cơn địa chấn toàn cầu, chưa bao giờ hai chữ “AI” (Trí tuệ nhân tạo) lại được nhắc đến nhiều như vậy. Trên mọi diễn đàn, từ quán cà phê đến phòng họp cấp cao, AI xuất hiện như một giải pháp tất yếu cho tương lai. Các doanh nghiệp, từ lớn đến nhỏ, đều cảm thấy một áp lực vô hình: phải “nhảy vào” cuộc đua AI, nếu không muốn bị bỏ lại phía sau. Nhưng trong sự vội vã đó, có bao nhiêu doanh nghiệp thực sự hiểu mình đang làm gì? Việc áp dụng AI giống như xây một ngôi nhà, không thể chỉ vì thấy nhà hàng xóm đẹp mà vội vã chở gạch về xây theo, trong khi chưa có bản vẽ và nền móng. Trước khi đổ tiền và nguồn lực vào “trend” AI, đây là những điều thực tế mà mọi doanh nghiệp cần “nằm lòng”.
1. Thực trạng: Cơn sốt AI và “hội chứng sợ bỏ lỡ” của doanh nghiệp
Phải thừa nhận, tốc độ phát triển của AI quá chóng mặt. Thực trạng hiện nay là rất nhiều doanh nghiệp đang rơi vào “hội chứng sợ bỏ lỡ” (FOMO). Họ thấy đối thủ dùng AI, thấy truyền thông nói về AI mỗi ngày và cảm thấy buộc phải làm gì đó. Một báo cáo gần đây cho thấy tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam áp dụng AI đã tăng 39% so với cùng kỳ năm trước, và chỉ trong năm 2024, trung bình mỗi giờ có thêm năm doanh nghiệp triển khai AI.
Con số này cho thấy sự cấp bách, nhưng cũng phơi bày một vấn đề lớn: nhiều doanh nghiệp đang tiếp cận AI theo kiểu “phong trào”. Họ mua một chatbot, đăng ký một công cụ viết nội dung bằng AI, hoặc yêu cầu bộ phận IT “nghiên cứu AI” mà không rõ mục tiêu cụ thể. Kết quả là công cụ thì có, nhưng quy trình vẫn vậy, nhân sự loay hoay không biết dùng, và hiệu quả thì không thấy đâu. Đây là cái bẫy lớn nhất: đầu tư cho có, thay vì đầu tư để giải quyết vấn đề.
2. AI không phải cây đũa thần: Bắt đầu từ bài toán, không phải công nghệ
Nhiều lãnh đạo đang kỳ vọng AI như một cây đũa thần, chỉ cần vung lên là mọi vấn đề được giải quyết, chi phí giảm và doanh thu tăng. Thực tế, AI chỉ là một công cụ, dù là một công cụ cực kỳ mạnh mẽ. Bản thân công nghệ không tạo ra giá trị, mà cách chúng ta sử dụng nó để giải quyết bài toán kinh doanh mới tạo ra giá trị.
Thay vì hỏi “Chúng ta có thể dùng AI vào đâu?”, hãy hỏi “Đâu là ‘nút thắt cổ chai’ lớn nhất trong vận hành của chúng ta?”. Đó có thể là quy trình chăm sóc khách hàng tốn quá nhiều thời gian, là tỷ lệ sai sót cao trong khâu kiểm kê kho, hay là chiến dịch marketing chưa nhắm đúng đối tượng.
Một khi đã xác định rõ “nỗi đau”, lúc đó mới xem xét liệu AI có phải là giải pháp tốt nhất không. Một khảo sát của McKinsey năm 2024 chỉ ra rằng, AI có thể giúp doanh nghiệp giảm từ 21% đến 30% chi phí vận hành nhờ tự động hóa. Con số này rất hấp dẫn, nhưng nó chỉ đạt được khi AI được áp dụng đúng chỗ, đúng vấn đề. Đừng mua một con dao mổ trâu chỉ để gọt hoa quả.
3. Dữ liệu là “thức ăn”: AI có “khỏe” hay không là do cách bạn “nuôi”
Nếu AI là một cỗ máy thông minh, thì dữ liệu chính là nhiên liệu, là “thức ăn” để cỗ máy đó hoạt động. Nhiều doanh nghiệp Việt hiện nay rất hào hứng với các mô hình AI tiên tiến, nhưng lại quên mất việc chuẩn bị “bữa ăn” cho nó.
AI không thể tự sinh ra thông tin chi tiết từ không khí. Nó cần được “huấn luyện” bằng dữ liệu của chính doanh nghiệp. Vấn đề là dữ liệu của nhiều doanh nghiệp đang trong tình trạng phân mảnh, không nhất quán, sai lệch và thiếu cấu trúc. Dữ liệu khách hàng nằm một nơi, dữ liệu bán hàng nằm một nẻo, dữ liệu kho vận lại ở một hệ thống khác.
Nguyên tắc cơ bản của AI là “Rác vào, Rác ra”. Nếu bạn “nuôi” AI bằng dữ liệu sai lệch, nó sẽ cho ra những dự đoán và quyết định sai lệch, thậm chí còn gây hại. Vì vậy, trước khi nghĩ đến việc triển khai AI phức tạp, hãy bắt đầu từ việc cơ bản nhất: làm sạch và chuẩn hóa dữ liệu. Đây là công việc nhàm chán, tốn thời gian, nhưng là nền móng bắt buộc để xây dựng bất cứ thứ gì liên quan đến AI.
4. Con người là then chốt: Đừng chỉ mua “tool”, hãy “nâng cấp” nhân sự
Một sai lầm phổ biến là tập trung quá nhiều vào công nghệ mà bỏ quên yếu tố con người. Doanh nghiệp có thể chi hàng tỷ đồng để mua hệ thống AI tốt nhất, nhưng nếu nhân viên không biết cách sử dụng, không tin tưởng, hoặc thậm chí là sợ hãi nó, thì dự án đó chắc chắn thất bại.
Nhu cầu về nhân sự có kỹ năng AI tại Việt Nam đang tăng trưởng 30% mỗi năm, cho thấy một khoảng trống kỹ năng rõ rệt. Vấn đề không chỉ là tuyển dụng kỹ sư AI, mà là nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho toàn bộ tổ chức.
Bộ phận marketing cần hiểu cách đặt câu lệnh (prompt) để AI tạo sinh hỗ trợ ý tưởng. Bộ phận bán hàng cần biết cách dùng AI để phân tích chân dung khách hàng. Và quan trọng nhất, lãnh đạo cần xây dựng một văn hóa chấp nhận thử nghiệm, chấp nhận sai sót trong quá trình triển khai AI. Con người và máy móc cần làm việc cùng nhau, bổ trợ cho nhau, chứ không phải đối đầu.
5. “Ăn” từ miếng nhỏ: Bài toán chi phí và lộ trình triển khai thực tế
Nghe đến AI, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) thường e ngại vì nghĩ đến chi phí khổng lồ. Đúng là xây dựng một mô hình AI riêng biệt rất tốn kém, nhưng đó không phải là cách duy nhất.
Thay vì cố gắng “luộc cả con voi” cùng một lúc, hãy bắt đầu “ăn từng miếng nhỏ”. Hãy chọn những dự án thí điểm có phạm vi nhỏ, rủi ro thấp nhưng mang lại “chiến thắng nhanh” . Ví dụ, tự động hóa việc trả lời các câu hỏi lặp lại của khách hàng, hoặc dùng AI để phân loại email công việc.
Những dự án nhỏ này giúp doanh nghiệp tích lũy kinh nghiệm thực tế, chứng minh được giá trị của AI với ban lãnh đạo, và tạo động lực cho nhân viên. Một lộ trình AI thực tế không phải là một cú “vụ nổ lớn”, mà là một chuỗi các bước cải tiến nhỏ, liên tục và có đo lường. Hãy xây dựng “sản phẩm khả dụng tối thiểu” , kiểm nghiệm, rồi mới mở rộng.
6. AI là hành trình, không phải đích đến
Việc áp dụng AI không còn là lựa chọn, mà là một yêu cầu bắt buộc để tồn tại và cạnh tranh trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, “nhảy vào” AI không phải là một cuộc đua nước rút xem ai mua công nghệ nhanh hơn, mà là một hành trình marathon đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng.
Doanh nghiệp Việt cần giữ một cái đầu lạnh: bắt đầu từ bài toán kinh doanh cốt lõi, dọn dẹp “kho” dữ liệu của mình, đầu tư vào con người và đi từng bước vững chắc. AI là một công cụ tối ưu hóa, nó giúp con người làm việc thông minh hơn, hiệu quả hơn, chứ không phải là phép màu giải quyết mọi vấn” đề chỉ sau một đêm. Thành công sẽ đến với những ai hiểu rõ mình muốn gì và chuẩn bị nền tảng tốt nhất cho hành trình đó.
