Tương lai nhân loại trong cách mạng công nghiệp 4.0

Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư có thể tạo nên sự phá vỡ lớn lao chưa từng có trong lịch sử nhưng những thách thức nó đặt ra chính là việc của chúng ta sẽ như thế nào với tư cách là một con người. Với tiến bộ của công nghệ, loài người dư sức nuôi sống lẫn nhau dù 90% không có việc làm và 2% chiếm gần hết tài sản của xã hội.

“Bliss, immortality and divinity”

(Hạnh phúc, bất tử và thần thánh)

Đó là mục tiêu của nhân loại ở thế kỷ 21, theo sử gia Yuval Noah Harari. Mục tiêu này là niềm hứng khởi với vài người nhưng có thể là một tin buồn đối với nhân loại.

Harari dự đoán một tương lai tiềm năng nơi một thiểu số thuộc tầng lớp thượng lưu nâng cấp bản thân họ qua công nghệ sinh học và kỹ thuật gen, bỏ lại phía sau phần loài thần thánh như cái tên gọi của cuốn sách đang ở vị trí lớn những người còn lại của xã hội và tạo nên những giống best – seller hiện nay, Homo Deus (Con người thần thánh) nơi mà trí tuệ nhân tạo “biết rõ về chúng ta hơn chúng ta biết về chính mình”; và là nơi những tầng lớp như các vị thần này và những robot cực tinh nhuệ cho rằng phần còn lại của loài người là dư thừa.

Tương lai bất định

Nhiều bạn trẻ vẫn thỉnh thoảng hay hỏi mình:

Theo anh (chú) thì ngành nghề nào ổn định, dễ học và dễ kiếm việc lại lượng cao?

Nói thật, mình không thể nghĩ ra câu trả lời phù hợp. Nghiên cứu của Đại học Oxford cho thấy, 47% công việc ngày hôm nay sẽ có tỷ lệ 75% tự động trong vòng vài năm tới. Nhiều công việc biến mất. Những ngành gắn với lao động thủ công sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất. Tiếp đến là ngành nghề gắn với quá trình tự động hóa. Ví dụ, ngành dệt may, với những thao tác cắt, may thì máy móc đều có thể thay thế được. Công nghiệp 4.0 với máy móc có thể làm việc liên tục mà không cần nạp năng lượng trong khi vẫn kiểm soát được tốc độ. Chất lượng cũng được kiểm soát. Hay với ngành lắp ráp điện tử, robot cũng có thể thay thế con người ở rất nhiều khâu.

Sử triết gia Yuval Harari cho rằng thế giới sẽ sinh ra một “giai cấp vô dụng” (useless class) mới và nhiều bạn trẻ trong tương lai gần (khoảng 10, 20 năm) có thể tham gia vào đội quân ấy.

Như vậy, không thể có ổn định về việc làm cho chúng ta – thậm chí ở trong thập kỷ tới. Tỷ lệ một người giữ một công việc từ 5 năm xuống còn 3 năm. Trong đời làm việc 40 năm (đến 65 tuổi) thì một lao động có thể có đến 14 lần “nhảy việc”. Vậy đòi hỏi một công việc ổn định là phi lý. Não trạng tìm một ngành nghề dễ học, dễ kiếm việc trong tình trạng có hơn chục triệu cử nhân đang thất nghiệp thật hoang tưởng.

Điều chắc chắn là chúng ta cần có tâm lý sẵn sàng với thời cuộc và một kỹ năng quan trọng là học thật nhanh những kỹ năng mới. Muốn vậy phải chịu khó từ nền tảng vì đa số các nguyên lý đầu tiên (first principle) là tương đối chậm thay đổi và có thể kiểm soát được khi chúng ta học tập và nghiên cứu kỹ lưỡng. Một vấn đề nữa là nên tập luyện thể dục và thể thao để đương đầu trước một thế giới đầy biến động và nhiều áp lực.

Tương lai bất bình đẳng

Thế kỷ 21 này dự đoán sự bất bình đẳng không chỉ xảy ra mức độ bề mặt như địa vị, tiền bạc, quyền lực mà xảy ra ở mức độ sinh học. Nghề càng chuyên biệt, thuật toán con người càng dễ bị thay bởi thuật toán máy tính. Lúc đó kẻ thì thất nghiệp, người nắm được thuật toán máy móc sẽ ngày càng giàu, ngày càng có quyền lực…

Đó là mầm mống để thế giới chia đôi thành hai ngả như Harari tiên đoán. Các siêu đại gia sẽ có thể nâng cấp bản thân trở thành một tầng lớp siêu nhân như triết gia thế kỷ 19 Nietzsche từng mơ ước và Hitler không thực hiện được. Elon Musk đã gợi ý trong cuộc chạy đua với AI, con người cần trở thành Cyborg. Công nghệ khá phức tạp và tốn kém mà chỉ các cá nhân siêu giàu mới trở thành IRON MAN và phần còn lại của thế giới bị bỏ lại đằng sau.

Xem thêm bài viết: Tác động kinh tế của cách mạng công nghiệp lần thứ 4

Tuy nhiên, chính trong thảm cảnh này mà theo tỷ phú Bill Gate thì “Ở cái phiên bản này của tương lai”, phiên bản “con người thần thánh” (homo deus), mối lo lớn nhất của chúng ta không phải là sự tấn công, thống trị của những con robot nổi loạn, mà là về việc thiếu mục đích sống.

Mục đích sống của bạn là gì? Có người là mang lại tiến bộ cho toàn nhân loại, người khác là “cơm có thịt”, người nữa là “sách hóa nông thôn”, hoặc đơn giản với nhiều người là sống một cuộc đời tử tế và nuôi dạy thế hệ tiếp sau cách thành công.

Có người nói rằng lúc đó tầng lớp người vô dụng sẽ ăn rồi ngồi chơi game 3D, đắm mình vào thế giới ảo và vẫn hạnh phúc như thời đi làm ngày tám tiếng. Điều này có thể khiến liên tưởng đến cảnh nhiều người hiện đang tiêu tốn nhiều giờ mỗi ngày cho mạng xã hội, nơi họ có thể đắm mình trong các mối quan hệ trên không gian điều khiển và quên đi thực tại như trước đây. Tôi tránh dùng từ ảo (virtual) vì bây giờ rất khó xác định, thực thể số (digital entity) bây giờ quan trọng không kém con người xương thịt (physical entity) đang gõ bàn phím hay đang lướt Facebook. Với một số người và trong tương lai, con người số bị xóa hay tiêu diệt thì con người vật lý cũng khó mà tồn tại.

Vấn đề ở chỗ sẽ không ai chịu mình là “tầng lớp vô tích sự”. Họ sẽ loay hoay tìm cách thoát khỏi sự bế tắc đó. Harari cho rằng thật ra cả ngàn năm nay hàng triệu con người cũng đang chơi một loại game thực tế ảo trong không gian ba chiều: trò chơi tôn giáo.

“Loài người rồi sẽ nâng cấp được bản thân mình thành những vị thần”, giáo sư Harari nói. Những năng lực trong quá khứ, từng được coi là chi thần thánh mới có thể sở hữu, sẽ có lúc con người cũng có được. Chẳng hạn như đó là một tuổi trẻ vĩnh cửu, năng lực đọc tâm trí người khác và khả năng sắp đặt cuộc đời.

Nếu chúng ta muốn tiếp tục có được một công việc , và nhận thức về thế giới. Thậm chí, nếu chúng ta không muốn bị gạt bỏ và vẫn là một phần của những gì đang diễn ra, con người phải tự sáng tạo và đổi mới nhanh hơn và nhanh hơn nữa.

Bạn trẻ chuẩn bị tương lai của mình như thế nào? Đó cũng là những băn khoăn của tác giả. Chúng tôi không có tham vọng và cũng không thể có đủ thông tin và tri thức để trả lời câu hỏi đó. Vì vậy, chúng tôi chỉ có thể cung cấp cho bạn một vài khía cạnh cơ bản của CMCN 4.0 đang thực sự diễn ra. Còn tùy thuộc vào thái độ và nhận thức của các bạn trước thực thể đầy biến động đó.

Xem thêm bài viết: Những khái niệm cơ bản của Cách mạng 4.0

(Nguồn: Hướng Nghiệp 4.0 – Ths. Vũ Tuấn Anh – Ths. Đào Trung Thành)