Logistics giữ vai trò sống còn trong chuỗi cung ứng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức cạnh tranh của hàng hóa. Thế nhưng, chi phí logistics ở Việt Nam vẫn ở mức cao, ước tính chiếm 16 đến 18 phần trăm GDP, trong khi thế giới chỉ khoảng 10 đến 12 phần trăm. Vấn đề đặt ra: lỗi nằm ở hạ tầng hay cách vận hành? Câu trả lời nằm ở sự cộng hưởng của nhiều yếu tố.
1. Hạ tầng chưa đồng bộ – gánh nặng lâu năm
Hệ thống hạ tầng là điểm nghẽn rõ ràng nhất. Việt Nam có lợi thế về cảng biển nhưng mạng lưới kết nối đường bộ, đường sắt chưa đồng bộ. Xe container vẫn chen chúc trên cùng tuyến đường với xe dân sinh, gây ùn tắc, tốn thời gian và chi phí.
Một ví dụ dễ thấy là tình trạng kẹt xe thường xuyên quanh cảng Cát Lái, khiến thời gian giao nhận kéo dài và chi phí phát sinh thêm. Đây là gánh nặng mà doanh nghiệp khó tự mình giải quyết.
2. Vận hành thiếu tối ưu và chi phí “ẩn”
Không chỉ hạ tầng, cách vận hành logistics cũng còn nhiều lỗ hổng. Thủ tục giấy tờ phức tạp, sự kết nối giữa hải quan, doanh nghiệp và đơn vị vận tải chưa trơn tru. Doanh nghiệp thường mất thêm thời gian và phát sinh các chi phí “ẩn” trong từng khâu xử lý.
Chẳng hạn, một lô hàng xuất khẩu có thể phải đi qua nhiều vòng ký đóng dấu, thay vì được xử lý trực tuyến. Điều này khiến tốc độ chậm, chi phí cao và giảm sức cạnh tranh của hàng Việt.
3. So sánh chi phí logistics với khu vực
Theo Ngân hàng Thế giới, chi phí logistics chiếm khoảng 14 phần trăm GDP ở Thái Lan, 13 phần trăm ở Malaysia, thấp hơn mức 16 đến 18 phần trăm của Việt Nam. Khoảng cách này khiến giá thành hàng hóa Việt chịu áp lực lớn, đặc biệt trong xuất khẩu. Hàng hóa chưa ra đến cảng đã gánh thêm chi phí cao, trong khi đối thủ khu vực hưởng lợi từ hệ thống logistics gọn nhẹ hơn.
4. Cơ hội từ chuyển đổi số và hướng đi cho doanh nghiệp
Dù vậy, vẫn có những điểm sáng từ xu hướng chuyển đổi số. Một số doanh nghiệp đã áp dụng phần mềm quản lý vận tải, kết nối dữ liệu theo thời gian thực, tối ưu lộ trình và tiết kiệm nhiên liệu. Các mô hình liên kết chia sẻ kho bãi, container lạnh trong ngành nông sản cũng chứng minh hiệu quả giảm chi phí.
Doanh nghiệp có thể chủ động hơn bằng cách: chọn dịch vụ logistics tích hợp từ các đơn vị có năng lực công nghệ, từng bước đầu tư hệ thống quản lý nội bộ, và hợp tác để tận dụng hạ tầng chung. Những bước đi này giúp giảm rủi ro và nâng cao hiệu quả, ngay cả khi hạ tầng chưa cải thiện kịp.
5. Kết luận – giải pháp cần đồng hành
Chi phí logistics cao không phải lỗi duy nhất của hạ tầng hay vận hành, mà là sự kết hợp của cả hai. Để tháo gỡ, cần vừa cải thiện hạ tầng, vừa tinh gọn cách vận hành, đồng thời khuyến khích ứng dụng công nghệ. Chính sách, doanh nghiệp và hạ tầng phải đồng hành, thay vì chờ đợi nhau. Chỉ khi đó, logistics Việt Nam mới trở thành bệ đỡ thực sự cho hàng hóa và nền kinh tế.
