Chúng ta già đi và Facebook cũng vậy

Facebook – Sự ra đời của một nhà cách mạng

Tại thời điểm Facebook xuất hiện, internet và thiết bị di động đã khá phổ biến ở Hoa Kỳ với khoảng 64,76% dân số sử dụng internet, 65% người trưởng thành sở hữu điện thoại di động. Giữa bối cảnh đó, Facebook xuất hiện như một ý tưởng đột phá, một mạng xã hội có tính ảnh hưởng mạnh mẽ đầu tiên, tạo ra sự kết nối cộng đồng dựa trên việc xây dựng hình ảnh cả nhân riêng biệt – điều mà những nền tảng phổ biến thời điểm đó như diễn đàn hay blog hoàn toàn thiếu. Có thể nói Facebook đã chạy bước đà đầu tiên, tạo tiền để có những Twitter, Instagram, Snapchat,… sau này.

Nhưng ý tưởng chỉ là ý tưởng nếu thiếu đi một định hướng phát triển tranh mạnh mẽ, Mark Zuckerberg đã phải đấu tranh giữa định hướng lấy người tiêu dùng hay lấy các cổ đông làm trung tâm. Nói một cách khác, đó là bạn toán ưu tiên phát triển sản phẩm hay ưu tiên lợi nhuận. Trong những năm đầu, hàng loạt đề nghị hợp tác từ các thương hiệu lớn để quảng bá trên nền tảng mạng xã hội này đều bị Mark từ chối. Đây thậm chí đã trở thành một trong những nguyên nhân gây chia rẽ trong chính nội bộ Facebook trong thời kỳ đầu. Nhiều ý kiến cho rằng Mark không tôn trọng quyền lợi của các cổ đông – những người có xu hướng quan tâm đến tối ưu lợi nhuận ngay trước mắt của công ty. Tới tận năm 2012, 6 năm sau khoảng thời gian Facebook chính thức phổ biến toàn cầu, mạng xã hội này mới bắt đầu cho phép các doanh nghiệp chạy quảng cáo cho các bài đãng. Bù lại, qua thời gian, nhờ tập trung hoàn toàn vào việc phát triển sản phẩm, Facebook ngày càng trở nên thân thiện với người sử dụng với hàng loạt tính năng mới: tải hình ảnh không giới hạn (2005); Bảng tin (News Feed) hiển thị thông tin từ bạn bè (2006); nhận thông báo qua di động (2007). Facebook chat (2008), Gợi ý kết bạn (2008), nút “Like” (2009) – Tất cả thuật toán đều nhằm tập trung hoàn toàn vào việc phục vụ trải nghiệm người dùng.

Facebook ở thời điểm ban đầu đã thực sự tạo ra một cuộc cách mạng với vai trò là người tiên phong cho định nghĩa về một “mạng xã hội” đích thực. Chưa một nền tảng nào tạo cho người dùng cảm giác được sẻ chia và quan trọng hơn là được quan tâm mọi lúc mọi nơi như Facebook. Việc sử dụng hay không sử dụng Facebook trở thành thước đo cho một lối sống thời thượng và bắt kịp với thời đại. Từ một mạng xã hội nhằm kết nối sinh viên và người trẻ, mạng xã hội này đã vươn mình trở thành một hiện tượng toàn cầu, biểu tượng cho một thế giới nơi con người sẽ ngày càng được kết nối một cách mạnh mẽ hơn.

Chỉ có điều, người trẻ thì cũng sẽ phải già đi, xu hướng nào rồi cũng sẽ qua và Facebook cũng đang trở nên lỗi thời. Liệu sự thật có phải như vậy ? VTC Academy sẽ phân tích ngay trong bài viết sau đây.

Tháng 10/2013, Facebook lần đầu thừa nhận đã dần đánh mất sức hấp dẫn với giới trẻ. Đang xuất hiện ngày càng nhiều dấu hiệu cho thấy Facebook đang đánh mất đi lực lượng vốn là đòn bẩy mạnh nhất cho mạng xã hội này.

Khi nói về mạng xã hội và giới trẻ, hiện nay có lẽ sẽ ít người còn đề cập tới Facebook, thay vào đó là những cái tên như: Line, KakaoTalk, hay Snapchat và Instagram. Các mạng xã hội mới đang cạnh tranh với Facebook dựa trên chính những nguyên lý ban đầu của nó – xem người dùng là trung tâm. Instagram rút kinh nghiệm từ việc bão hoà nội dung của Facebook tới nay vẫn tập trung hoàn toàn vào thế mạnh chia sẻ khoảnh khắc. Snapchat, với nền tảng nội dung biến mất, đi ngược lại thực tế của thế giới internet, sự lưu trữ, thay vào đó, tập trung nâng cao trải nghiệm cá nhân và bảo mật thông tin tối đa. Ở châu Á, TikTok cũng đang trở thành một trào lưu mới khi dồn sức vào đối tượng trẻ, thậm chí là rất trẻ với những video hấp dẫn cùng trào lưu vui nhộn dường như không bao giờ kết thúc. Tất cả những cái tên kể trên trở thành những người anh hùng mới, đẹp đẽ, trẻ trung và quyến rũ hơn rất nhiều

Tại Mỹ, chiếc nôi ra đời của Facebook, mặc dù mặc dù vẫn chiếm số lượng đối tượng sử dụng lớn nhất với 164 triệu tài khoản, nhưng mức độ gia tăng chủ yếu nằm ở nhóm người trên 65 tuổi. Ở chiều ngược lại, số lượng người dùng trẻ đang sụt giảm nghiêm trọng: 44% người dùng trong độ tuổi từ 18 đến 29 cho biết họ đã xóa ứng dụng Facebook khỏi điện thoại trong năm 2018. Số lượng người dùng 13-17 tuổi sử dụng Facebook cũng giảm từ 71% (2015) xuống 51% (2018). Đáng lo ngại hơn, trong khi bỏ rơi Facebook, người dùng ở độ tuổi này vẫn hết sức gắn bó với các mạng xã hội khác: 85% trong số đó là người dùng của Youtube, 72% là tín đồ của Instagram và 69% thường xuyên sử dụng Snapchat.

Việc mở rộng đối tượng sử dụng quá nhanh và quá rộng này trở thành con dao hai lưỡi. Người trẻ dần cảm thấy “không an toàn” trên Facebook khi linh tính được sự theo dõi của người thân: ông, bà, cha, mẹ, họ hàng – nhóm người vẫn còn ưa chuộng mạng xã hội này. Đồng thời, Facebook cũng đang trở thành một cuộc sống thật thứ hai, nơi người dùng bị đánh giá và soi xét bởi nhà tuyển dụng, đối tác, bạn bè mới quen. Bởi từng dấu chân trên mạng xã hội đều được ghi lại, quá nhiều hoạt động trong số đó được hiển thị với danh sách bạn bè nên người dùng không còn vô tư kết nối, tương tác và bộc lộ bản thân mình. Một mặt, họ cẩn trọng và lựa chọn cách tương tác riêng tư hơn (như inbox hỏi giá tiền sản phẩm chẳng hạn) thay vì công khai chia sẻ. Mặt khác, họ bị thu hút bởi những cộng đồng nhỏ hơn giữa những người giống mình hơn và dễ dàng “hiểu” mình hơn. Đó là lý do các hội nhóm, từ group kín đến group công khai trở nên thịnh hành và được duy trì đều đặn. Với nhiều người trẻ, đây là lý do duy nhất còn giữ chân họ ở lại nền tảng này.

Niềm tin vào Facebook cũng đang ngày càng giảm khi những vấn đề về bảo mật xuất hiện ngày một nhiều. Sau vụ bê bối của Cambridge Analytica khoảng một phần từ người dùng (26%) đã xoá ứng dụng Facebook khỏi điện thoại, và 42% người dùng không truy cập Facebook trong nhiều tuần.

Facebook và #20Yearchallenge

Facebook sẽ ở đâu vào thời điểm 20 năm nhìn lại? Vẫn là một người khổng lồ chi phối hoàn toàn thị trường? Hay Facebook sẽ trở thành một câu chuyện nuối tiếc để kể cho con cháu như Yahoo hay Nokia? Đó là một thắc mắc mà chỉ thời gian mới cho chúng ta biết câu trả lời. Đối với Facebook, chắc chắn thay đổi là cần thiết nhưng thay đổi ở khía cạnh nào để có thể tiếp tục phát triển?

Thay đổi và cập nhật – bao nhiêu là đủ ?

Facebook đã học hỏi từ rất nhiều mạng xã hội khác: hashtag từ Twitter, “Disappearing Content” từ Snapchat và mua lại MSQRD – ứng dụng cho phép tùy chỉnh gương mặt với hiệu ứng đặc biệt,… Tuy nhiên việc sao chép rõ ràng không thể tạo nên một cuộc cách mạng. Facebook cần một định hướng dài hơi và toàn diện hơn để có thể mang tới một bộ mặt hoàn toàn mới.

Facebook hiện đang mạnh tay đầu tư vào nghiên cứu công nghệ AR (thực tế ảo tăng cường). Theo Mark Zuckerberg, nếu ví điện thoại hay máy tính là nhà thì Facebook chính là người thuê nhà, do đó họ không thể tự do sáng tạo, hiện thực hóa những mong muốn của mình. Với việc mua lại công ty Oculus, Facebook đang đặt mục tiêu giảm thiểu sự phụ thuộc vào những nhà cung cấp smartphone và ứng dụng di động khác như Apple. Samsung, Google chính là một trong những sản phẩm đầu tiên của hướng đi này. Nếu thành công, Facebook có khả năng sẽ trở thành hệ sinh thái, tạo ra các giải pháp toàn diện dành cho người dùng.

Rộng hơn, trong tương lai Facebook cũng mong muốn sẽ thực sự xóa bỏ rào cản địa lý giữa các quốc gia, đưa người dùng xích lại gần nhau hơn. Cụ thể, Mark đề xuất cải thiện kết nối internet với máy bay không người lái, vệ tinh và chương trình sử dụng dữ liệu miễn phí cho các nước đang phát triển.

Như vậy rất có khả năng chúng ta sẽ được thấy hình ảnh của một người khổng lồ đa nền tảng với một hệ sinh thái mạnh mẽ và rộng khắp như cách mà Google đã và đang làm. Nhưng đừng quên, dù đi xa tới đâu, Google vẫn không quên cải tiến và chứng tỏ sự thống trị trong lĩnh vực cốt lõi của mình là trang tìm kiếm.

Vẫn là “mạng xã hội” hay Facebook sẽ trở thành một trang tổng hợp tin tức ? 

Ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng định hướng phát triển trong tương lai của Facebook là chuyên trang cung cấp tin tức bởi hơn 60% người dùng ở Mỹ xem Facebook là kênh thông tin nhanh chóng, thuận tiện, hữu ích. Ngày càng nhiều người thậm chí coi Facebook là kênh tổng hợp duy nhất của mình. Có nghĩa, họ muốn tiếp nhận thông tin từ báo chí và các nhà xuất bản thông qua một kênh duy nhất. Thậm chí đã có những tin đồn về việc Facebook thử nghiệm hai News Feed cùng một lúc và một trong số đó sẽ chỉ dành cho việc cập nhật và chia sẻ thông tin. Nếu trở thành sự thật thay đổi nói trên sẽ tạo ra ảnh hưởng lớn. tới định vị cốt lõi của Facebook và tương lai phát triển của mạng xã hội này.

Dẫu vậy, ở thời điểm hiện tại Mark Zuckerberg nhấn mạnh, Facebook sẽ chỉ tập trung vào một mục tiêu duy nhất: xây dựng các mối tương tác có ý nghĩa giữa người dùng. Ý định này đã được thể hiện rõ ràng qua việc Facebook thay đổi thuật toán hiển thị của News Feed và chủ trương triển khai tính năng “Dating” trong tương lai. Trong những cập nhật mới nhất, Facebook cũng một lần nữa khẳng định ý tưởng xây dựng một Newsfeed tập trung hơn nữa vào tương tác giữa người dùng, hạn chế những nội dung tin tức và quảng cáo.

Dù là lựa chọn nào, cũng tiềm ẩn rủi ro. Những nỗ lực của Facebook trong việc “ưu tiên tương tác người dùng” cố gắng trở lại bản chất của một trang chia sẻ mang tính cá nhân đến nay đều chưa tạo được kết quả rõ rệt. Việc hướng tới một trang mạng xã hội thông tin do đó có thể sẽ trở thành một cú hích lớn, một định hướng hoàn toàn mới với Facebook. Tuy nhiên, khi đó những vấn đề về Fake News, Big Data, Privacy së trở nên nóng bỏng hơn nữa và chưa rõ Facebook sẽ làm thế nào để thực sự giải quyết được vấn đề này.

Vấn đề quảng cáo và quyền lợi của thương hiệu

Rất nhiều thương hiệu đã lên tiếng về sự bất công trong việc Facebook phân phối lượng tiếp cận tới kênh của họ. Sau khi bỏ hàng triệu USD để tìm kiếm người ủng hộ, thương hiệu vẫn hoàn toàn không thể tự do tiếp cận những người ủng hộ này. Thay vào đó, họ liên tục phải bỏ ra những số tiện ngày càng lớn để tiếp tục quảng bá nội dung trong khi tương tác mang lại ngày càng thấp. Adidas thậm chí đã cân nhắc tới việc dừng hoàn toàn quảng cáo video trên Facebook sau những hiệu quả kém ấn tượng trên nền tảng này.

Facebook luôn đưa ra những lý giải dựa trên quyền lợi của người dùng mạng xã hội. Việc giảm thiểu các nội dung thương hiệu là một phần trong việc tăng tiếp cận tới những nội dung chia sẻ của bạn bè và người thân. Tuy vậy, những lời giải thích này vẫn không được chấp nhận khi bản thân Facebook còn đang bị cáo buộc vi phạm quyền lợi của người dùng. Đầu năm 2018, Unilever đã tuyên bố cân nhắc việc từ bỏ hoàn toàn việc quảng bá sản phẩm trên Facebook do cảm thấy việc sản phẩm của mình xuất hiện trên Facebook làm đánh mất niềm tin từ phía người tiêu dùng của họ.

Tạm kết

Ra mắt vào năm 2004, Facebook là một trong những mạng truyền thông xã hội đầu tiên nổi tiếng và nắm giữ lượng người dùng đông đảo. Nhưng tương tự như Apple, Facebook đã và đang gặp phải những vấn đề của người khổng lồ đang phát triển tới ngưỡng. Liệu mạng xã hội này sẽ thay đổi định vị của mình như thế nào? Cố gắng gắn bó với những giá trị cốt lõi ban đầu hay tìm kiếm những giá trị thay thế? Facebook sẽ giải quyết mối quan hệ với các đối tượng công chúng liên quan: người dùng, chính phủ, các thương hiệu,… như thế nào? Những thay đổi gì sẽ được áp dụng để trở nên mới mẻ và hấp dẫn hơn? Những câu hỏi đó khi được trả lời chắc chắn sẽ quyết định việc Facebook ở đâu trong những thử thách của 20 hay 30 năm sắp tới.